Tháp Poklong Garai Ninh Thuận – Nét đẹp của nền văn minh Chăm

Ninh Thuận có những bãi biển đẹp, những vườn nho hấp dẫn và tháp Chàm được coi là hùng vĩ và đẹp nhất Việt Nam. Nếu đến đây tham quan du lịch các bạn đừng quên đến đây tìm hiểu nền văn hóa Chăm độc đáo nhé. Trong cộng đồng 54 dân tộc anh em đồng bào Chăm cũng có những nét đẹp văn hóa độc đáo với những lễ hội mang đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc và những nhạc cụ riêng có. Đặc biệt là những tháp Chăm cổ kính thu hút du khách và các nhà nghiên cứu khoa học.

Nằm ở phía Tây thành phố Phan Rang, Tháp Chàm cách gần 7km, Tháp Pôklông Garai hay còn có tên gọi khác là tháp Po Klong Garai, là tên gọi chung của cụm tháp Chàm đẹp nhất hùng vỹ ở Ninh Thuận còn sót lại ở nước ta. Nơi đây được xem là một điểm nhấn ở vùng đất Ninh Thuận đầy nắng gió.

Với đỉnh cao trong kiến trúc xây dựng và nghệ thuật điêu khắc, tháp PoKlong Garai là di tích ở Ninh Thuận thu hút đông đảo khách du lịch tới khám phá và tìm hiểu về một nền văn hóa độc đáo.

Lịch sử tháp Poklong Garai

Tháp Pôklông Garai được xây dựng để thờ Vua Pôklông Garai 1151 – 1205, vị vua đã có công lao khai khẩn nhất là trên lĩnh vực thủy lợi dẫn thủy, dẫn thủy nhập điền ông đã chỉ cho người Chăm đào đắp nhiều kệnh mương, đập dẫn nước vào ruộng để trồng lúa nước. Nhiều công trình thủy lợi quan trọng đến ngày nay vẫn còn sử dụng như đập Nha Trinh, đập Lâm Cấm.

Để tưởng nhớ công lao và những cống hiến sáng tạo của Vua Pôklông Garai người Chăm đã xây dựng công trình kiến trúc nghệ thuật điêu khắc này để thờ ông.

TVC giới thiệu Tháp PoKlong Garai Ninh Thuận

Là một danh lam thắng cảnh ở Ninh Thuận, tháp PoKlong Garai mang đậm bản sắc văn hóa Chăm, thờ phụng vua Po Klong Garai – vị vua có công lớn trong cai trị đất nước. Tháp được xây dựng vào những năm cuối thế kỉ 13 đầu thế kỉ 14, nằm trên đồi Trầu, phường Đô Vinh.

Tháp Po Klong Garai ở Ninh Thuận có lối kiến trúc, điêu khắc đạt đến độ đỉnh cao, được Bộ Văn hóa xếp vào hạng di tích quốc gia năm 1979 và được Thủ tướng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt.

Đến với tháp bạn sẽ không khỏi ngạc nhiên bởi những hoa văn điêu khắc tinh xảo trên vòm cửa, các trụ ốp, chiềm mái được lưu giữ nguyên vẹn sau bao thăng trầm biến cố của thời gian và tàn phá khắc nghiệt của khí hậu. Vẻ đẹp cổ kính rêu phong của mỗi tháp luôn để lại những dấu ấn trong lòng du khách khi đến thăm quan Tháp Pôklông Garai.

Tháp Pôklông Garai được xây dựng trên đồi cao, theo sử cũ đồi này được gọi là Đồi Trầu. Mặc dù ngọn đồi này không cao quá 100m nhưng đứng trên đỉnh đồi có thể nhìn bao quát thành phố Phan Rang Tháp Chàm. Vì thế để xây dựng ngôi tháp này người Chăm đã xây dựng một lực lượng lớn những người thợ kỹ thuật điêu khắc giỏi.

Kiến trúc tháp Poklong Garai Ninh Thuận

Theo quan niệm của người Chăm ảnh hưởng tôn giáo Bà La Môn thì các vị thần linh hay Vua Chúa khi sang phía bên kia thế giới thường tìm đến các đỉnh núi ngự trị. Tháp Pôklông Garai là một quần thể gồm 3 ngôi tháp, tháp Chính thờ tượng Vua Pôklông Garai, tháp Cổng ở phía Đông và Thừng Lửa chếch phía Nam có mái hình thuyền.

Quần thể tháp được bao bởi một khung tường thành vuông góc, ở hai mặt Đông và Nam đây là một công trình có giá trị nghệ thuật kiến trúc xây dựng điêu khắc, các phù điêu như Thần Shiva, tượng Bò thần Nandin, tượng Vua đặt bút hoàn mỹ. Chính vì thế ngày 29/4/1979 công trình đã được Bộ văn hóa và Thông tin xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia, tháo chính là kiến trúc lớn nhất có chiều dài 13,80m, chiều rộng 10,71m, chiều cao 20,50m.

Ngoài các cột hút mỗi mặt tường trừ mặt phía Đông có cửa ra vào đều nổi lên ở chính giữa và trùm lên phần dưới của cột hút trung tâm một cấu trúc cửa giả, các cửa giả dường như tách khỏi tường tháp thành một khối độc lập gồm 3 lớp cửa vòm hình mũi lao, lớp trong cùng chỉ là một bộ phận gắn với tường tháp và có chức năng làm nền cho 2 lớp ngoài. Hai lớp cửa giả bên ngoài có hình mũi lao nhọn phía trên, quanh mép ngoài của cửa có hình trang trí kiểu lá nhọn bằng đất nung được cắm vào khiến cả vòm cửa giả hiện ra một ngọn lửa lớn.

Gian tiền sảnh là gian chính điện hình chữ nhật theo hướng Đông Tây, bên trong lòng chính điện nơi trung tâm nhất có một Linga Yony, phía trên Linga có nhô ra đầu và cổ một vị thần, đây là hình thức mặt người trên Linga gọi là Mukha Linga.

Cho đến nay người Chăm vẫn cho rằng vị Thần được tạc chung với Linga là tượng Vua Pôklông Garai, nhưng rõ ràng vị Vua này đã được Thần Hóa và đã được thể hiện như thần Shiva dưới dạng Mukha Linga.

Tháp Cổng tháp xây đối diện với tháp chính, có bình đồ vuông quay về hướng Đông, tháp giống như tháp Chính nhưng nhỏ và thấp hơn có chiêu dai 5,10m, chiều rộng 4.85m, chiều cao 8,65m hai cửa thông nhau theo hướng Đông Tây nên gọi là tháp Cổng. Tháp được xây theo nguyên tác thu nhỏ dần lên tương tự như tháp chính.

Tháp Lửa hay còn gọi là tháp Nhà nằm ở phía Nam, ngôi tháp này có hình dáng và cấu trúc khác nhiều so với ngôi tháp Chính và tháp Cổng kéo dài theo hướng Đông Tây, đặc biệt là tháp không xây theo nguyên tác thu nhỏ dần lên cao như tháp Cổng và tháp Chính mà cấu trúc mái nhà hình thuyền.

Tháp được xây dựng bởi những viên gạch rất rắn chắc, bền vững từ hàng chục thế kỷ, các nhà khoa học cho rằng các loại vật liệu kết dính để xây tháp là một loài keo được tinh chế từ một loài thực vật mà người dân vẫn gọi là cây Dầu Rái, ngoài ra còn một loại hợp chất có nguồn gốc thực vật trong gạch để sử dụng xây tháp.

Nghệ thuật điêu khắc kiến trúc Chăm tuy có nhiều nét ảnh hưởng văn hóa Ấn Độ, Indonesia nhưng người Chăm không tiếp sao chép một cách nguyên vẹn mà sáng tạo trên cơ sở văn hóa bản địa. Vật liệu xây dựng chủ yếu vẫn là loại gạch nung đỏ với thành phần chính là đất sét, Hydro mika nung ở nhiệt độ 450 đến 500 độ C, có độ bền rất cao, kích thước phổ biến của mỗi viên gạch là 35x18x5mm.

Ngoài ra còn có một số đá được dùng để chống đỡ ở các cửa tháp hoặc được tác điêu khắc thành hình người, hình bò Thần, hình đuôi Rồng để trang trí. Các loại tượng bằng đá các hình thù khác được gắn vào các góc của các tầng tháp, đó là nét thành tựu rực rỡ nét bản sắc riêng biệt thể hiện sáng tạo độc đáo tài ba của những nhà điêu khắc Chăm xưa.

ảnh Tháp được xây dựng từ gạch nung đỏ và dính với nhau bởi dầu rái

Trước kia, trong công cuộc khai quật tháp PoKlong Garai, người Pháp đã tìm thấy một số đồ trang sức và bát làm bằng vàng, bạc. Hiện nay, khi tiến hành khảo cổ tháp, người ta vẫn đưa ra  những giả thuyết về lịch sử cũng như những câu chuyện về ngọn tháp độc đáo này.

Truyền thuyết về cụm tháp Chăm PoKlong Garai tại Ninh Thuận

Tháp PoKlong Garai là cụm tháp Chàm hùng vĩ và đẹp nhất còn lại ở Việt Nam, vừa có nhiều giá trị về lịch sử, văn hóa, vừa là điểm tham quan thu hút du khách khắp nơi.

Vương quốc Chăm Pa đã suy tàn, tất cả những gì còn lại là đền tháp cổ xưa hoang tàn như: Tháp Mỹ Khánh ở Huế, tháp Bánh Ít ở Quy Nhơn, tháp Nhạn ở Tuy Hòa… Nhưng xuôi theo dải đất Chăm Pa từ Bắc tới Nam, đến vùng Ninh Thuận, Bình Thuận mà xa xưa mang tên Panduranga, những làng Chăm vẫn sống, duy trì văn hóa, thờ phụng và gọi tháp bằng tên gọi của những vị vua thần là: Po Rome, Po Tam, Po SahInu… 

Trong số những di tích còn sót lại đó, ngôi tháp mang tên vua thần Po Klong Garai là quần thể linh thiêng và tráng lệ nhất.

Tháp PoKlong Garai là lăng tưởng nhớ ngài Klong Garai, một vị vua đã được thần thoại hóa. Theo truyền thuyết, mẹ vua là người không rõ lai lịch, được hai vợ chồng già nhặt về từ một bọc vải trên đập Nha Trinh. Bà mang thai vì uống nước trên một tảng đá lớn trong rừng rồi sinh ra một người con xấu xí, khắp mình ghẻ lở và đặt tên là Po Ong. Lớn lên, Po Ong đi chăn trâu và khi ngủ được rồng quấn quanh người, mọi vết ghẻ lở biến mất. Khi nhà vua lúc bấy giờ băng hà, con voi trắng trong triều chạy ra ngoài, tới quỳ phục trước Po Ong và mời ông về triều. Từ đó, dân chúng tôn ông lên làm vua lấy tên PoKlong Garai.

Tháp PoKlong Garai được xây dựng trên đỉnh núi Trầu, cách thành phố Phan Rang, tỉnh Ninh Thuận 5 km về phía Tây Bắc. Đây là một trong những quần thể tháp Chăm lớn và còn nguyên vẹn nhất tới nay.

Tháp được Vua Jaya Simhavarman III (Chế Mân) xây vào cuối thế kỷ 13. Hiện nay, còn lại 3 ngôi tháp gồm: Tháp cổng, tháp lửa và tháp chính. Một miếu nhỏ phía tây được người Chăm mới lập sau giải phóng (1975) thờ vợ vua là bà Bia Kol.

Vẻ đẹp của Po Klong Garai không tập trung vào mỗi ngọn tháp mà là một tổng thể hài hòa với hướng nhìn lên đỉnh núi.

Ba ngọn tháp tiếp nối liên tục theo trục ngang, hướng Đông – Tây, từ xa từng lớp mái nổi dần lên mô phỏng núi Meru trùng điệp cùng các họa tiết lá nhĩ.

Đáng chú ý nhất trong kiến trúc tháp là hệ thống điêu khắc trên mái tháp chính, mọi tháp Chăm đều có mái mô phỏng núi Meru trong thần thoại Ấn Độ. Tại PoKlong Garai, từng lớp mái chồng lên nhau xen lẫn tượng điêu khắc ẩn hiện từ 4 phía, hay phù điêu người ngồi ẩn vào trong từng hốc lá đề và tượng tiên nhô ra tại các góc.

Tượng và nóc tháp xếp lớp, đổ bóng lên nhau, vừa có thứ tự chính phụ, vừa đan xen ma mị, phù điêu Shiva đang múa trên cửa tháp chính và có thể nhìn xuyên qua cửa tháp cổng.

Di chuyển đến tháp Poklong Garai

Các bạn đi đến ngã 5 Phủ Hà, TP Phan Rang – Tháp Chàm, đi theo đường 21/8 hướng Đà Lạt. Sau đó di chuyển qua đoạn giao nhau với xe lửa, đi thêm một đoạn nữa là đến nơi. Đến Tháp Po Klong Garai, các bạn mua vé vào và tự do tham quan các khu vực của tháp.

Ngoài ra, địa điểm này cũng gần ga Tháp Chàm Ninh Thuận nên các bạn có thể ghé thăm ga và lưu lại cho mình những kỷ niệm ở nơi này. Trước đây có tuyến tàu Đà Lạt – Phan Rang, nhưng tuyến tàu này đã ngừng hoạt động từ năm 1968.

Lễ hội tháp Poklong Garai ở TP Phan Rang – Tháp Chàm

Hàng năm, ở di tích tháp Po Klong Garai đều được tổ chức các lễ hội nhằm tưởng nhớ công ơn của vị Vua Pôklông Garai.

Lễ hội tháp Poklong Garai Ninh Thuận

• Lễ đầu năm: Được tổ chức vào tháng Giêng lịch Chăm, là lễ mở cửa tháp Pôklông Garai.
• Lễ cầu mưa: Được tổ chức vào tháng 4 theo lịch Chăm.
• Lễ hội Katê: Đây là lễ lớn nhất trong năm của người chăm được tổ chức vào tháng 7 theo lịch Chăm. Trong 3 ngày diễn ra lễ Katê, du khách đi du lịch Ninh Thuận có thể được thưởng thức các điệu múa quạt, vũ điệu Siva của các cô gái người Chăm và rất nhiều hoạt động truyền thống khác.
• Lễ Chabun: Đây là lễ Cha trong tín ngưỡng của người Chăm, được tổ chức vào tháng 9.

Trải qua những biến cố lịch sử và sự tàn phá của thời gian, tháp Poklong Garai vẫn lưu giữ nguyên vẹn hiện vật và giá trị truyền thống trong văn hóa Chăm Pa. Nếu có cơ hội đến với TP Phan Rang – Tháp Chàm, các bạn đừng quên dành thời gian ghé thăm tháp chàm Poklong Garai Ninh Thuận để khám phá những nét văn hóa độc đáo của dân tộc Chăm Pa.

Mỗi năm người Chăm tổ chức lễ hội trên tháp 3 lần là: Lễ Mở cửa tháp, lễ Kate thờ thần Cha và lễ Cambun thờ thần Mẹ. Trong những ngày này, cửa tháp chính được mở, người dân từ các làng Chăm trong vùng nô nức lên làm lễ. Những ngày khác, tháp PoKlong Garai là một điểm tham quan du lịch và công viên cây xanh thu hút du khách mọi miền.

Muốn đến tháp Pôklông Garai vào thời điểm nào để chúng ta cảm nhận hết vẻ đẹp của nó thì bạn hãy tới vào mùa lễ hội Kate tổ chức trong vòng ba ngày vào tháng 7 theo lịch Chăm tức là khoảng 25/9 – 5/10 dương lịch hàng năm. Đây được xem là Tết lớn nhất trong năm của đồng bào Chăm. Trong lễ hội tất cả đồng bào Chăm ở tất cả mọi miền quê đều hội tụ đông đủ về đây để gửi gắm lời cầu nguyện chân thành của mình và gia đình với tổ tiên.

Khi đến với Ninh Thuận các bạn có thể tìm hiểu thêm về con người Ninh Thuận cũng như những nét văn hóa độc đáo của cộng đồng người Chăm tại Ninh Thuận góp phần làm phong phú thêm những bản sắc văn hóa của 54 dân tộc anh em Việt Nam.

Nếu có dịp ghé thăm tháp Pôklông Garai du khách sẽ được thưởng thức những đường nét ngoạn mục với lối kiến trúc hình vòm, hình chóp nhọn, phù điêu của nét văn hóa Champa cổ và được thưởng thức cái năng và gió hơi ngang tàng nhưng rất đặc biệt của xứ sở Ninh Thuận này. Nếu bạn còn tò mò để tìm hiểu nét văn hóa độc đáo nơi đây thì còn chờ gì nữa hãy nhanh tay xách balo lên và đi nào!